Pandemi sebebiyle รถzellikle ลu dรถnemde iลten รงฤฑkarmalarฤฑn yoฤun bir ลekilde yaลandฤฑฤฤฑnฤฑ, iลten รงฤฑkarma yasaฤฤฑ olmasฤฑna raฤmen bir ลekilde mobbing ya da farklฤฑ nedenlerle iลรงinin istifa etmesi sonuรงlu birรงok durumla karลฤฑ karลฤฑya kalฤฑndฤฑฤฤฑnฤฑ maalesef bazฤฑ durumlarda gรถrebiliyoruz. Bu yazฤฑmฤฑzda ilk olarak iลรงi yรถnรผnden iล sรถzleลmesini sona erdiren sebepleri ve bu sebeplere baฤlฤฑ olarak ortaya รงฤฑkan sonuรงlarฤฑ daha sonra da iลveren aรงฤฑsฤฑndan sona erdiren sebepleri detaylฤฑ bir ลekilde inceleyeceฤiz.
1. ฤฐลรงi Aรงฤฑsฤฑndan Sona Erdiren Sebepler
1.1. Genel sebepler:
1.1.1. Anlaลma: Genel sebeplerden ilki ve en olaฤanฤฑ olan ikale olarak da adlandฤฑrdฤฑฤฤฑmฤฑz taraflarฤฑn serbest iradeleri ile sรถzleลmeyi sona erdirme durumudur.
1.1.2. ฤฐล Sรถzleลmesinin Hรผkรผmsรผzlรผฤรผ: Bu hรผkรผmsรผzlรผk mutlak butlan ve nisbi butlan olarak karลฤฑmฤฑza รงฤฑkar. Mutlak butlan sebeplerine kฤฑsaca deฤinecek olursak; taraflardan birinin ya da ikisinin gerekli ลartlara sahip olmamasฤฑ, kanunda belirtilen mevcut ลekil ลartฤฑna uygun yapฤฑlmamฤฑล olmasฤฑ, konusunun imkรขnsฤฑz olmasฤฑ, kanunun emredici hรผkรผmlerine, kiลilik haklarฤฑna, ahlaka, kamu dรผzenine aykฤฑrฤฑ olmasฤฑ. Nisbi butlan sebepleri ise yanฤฑlma, aldatma, korkutma ve aลฤฑrฤฑ yararlanma ( gabin ) gibi sebeplerle iradesi sakatlanmฤฑล bir kiลi sรถz konusu ise gรผndeme gelecektir. Nisbi Butlan durumunda 1 yฤฑllฤฑk hak dรผลรผrรผcรผ sรผre iรงinde iล sรถzleลmesini iptal edebilecektir. Aksi bir durumda ise sรถzleลme baลlangฤฑรงtan itibaren geรงerli hale gelecektir.
1.1.3. ฤฐลรงinin รlรผmรผ: Eฤer iลรงi รถlรผrse iล sรถzleลmesi de kesin olarak sona erecektir. Eฤer iลveren รถlรผrse kural olarak iล sรถzleลmesi sona ermeyecektir. Fakat bir konuda kural olarak denilmiลse elbette bu kuralฤฑn istisnasฤฑnฤฑn mevcut olduฤunu da bilinir. Burada dikkat edilecek husus ลudur ki iลverenin ลahsฤฑ gรถz รถnรผnde bulundurularak bir iล sรถzleลmesi yapฤฑlmฤฑลsa bu durumda iลverenin รถlรผmรผyle iล sรถzleลmesi sona erecektir.
1.2 ฤฐล Kanunuโna รzgรผ Sebeplerle Sona Erme Sebepleri:
1.2.1: Bildirimli Fesih: Bildirimli fesihten bahsedebilmemiz iรงin รถncelikle belirtelim ki bu neden belirsiz Sรผreli ฤฐล Sรถzleลmelerinde mรผmkรผndรผr. ฤฐล Sรถzleลmesi sona erdikten sonra belirli bir sรผre daha รงalฤฑลmasฤฑnฤฑ รถngรถrรผr. 4857 sayฤฑlฤฑ ฤฐล Kanunuโnun ilgili maddesine gรถre; ฤฐล sรถzleลmeleri;
a) ฤฐลi altฤฑ aydan az sรผrmรผล olan iลรงi iรงin, bildirimin diฤer tarafa yapฤฑlmasฤฑndan baลlayarak iki hafta sonra,
b) ฤฐลi altฤฑ aydan birbuรงuk yฤฑla kadar sรผrmรผล olan iลรงi iรงin, bildirimin diฤer tarafa yapฤฑlmasฤฑndan baลlayarak dรถrt hafta sonra,
c) ฤฐลi birbuรงuk yฤฑldan รผรง yฤฑla kadar sรผrmรผล olan iลรงi iรงin, bildirimin diฤer tarafa yapฤฑlmasฤฑndan baลlayarak altฤฑ hafta sonra,
d) ฤฐลi รผรง yฤฑldan fazla sรผrmรผล iลรงi iรงin, bildirim yapฤฑlmasฤฑndan baลlayarak sekiz hafta sonra, daha iลรงinin รงalฤฑลmasฤฑ ve iลverenin de iลรงiyi รงalฤฑลtฤฑrmasฤฑ gerekmektedir. Bildirim sรผrelerine uyulmadan yapฤฑlan fesihe โUsulsรผz Sรผreli Fesihโ denir. Bu durumda hangi taraf bildirim ลartlarฤฑna uymamฤฑลsa diฤer tarafa ihbar tazminatฤฑ รถdemek zorundadฤฑr. ฤฐhbar tazminatฤฑnฤฑn miktarฤฑ, iลรงinin bildirim sรผresine ait รผcret tutarฤฑndadฤฑr. ฤฐล arama iznini toplu kullanmak isteyen iลรงi, bunu iลten ayrฤฑlacaฤฤฑ gรผnden evvelki gรผnlere rastlatmak ve bu durumu iลverene bildirmek zorundadฤฑr.
7036 sayฤฑlฤฑ ฤฐล Mahkemeleri Kanunu madde 11 ile deฤiลtirilen ฤฐล Kanunu madde 20 uyarฤฑnca, ฤฐล sรถzleลmesi feshedilen iลรงi, haklฤฑ bir sebep olmaksฤฑzฤฑn iลten รงฤฑkarฤฑldฤฑฤฤฑ iddiasฤฑyla iลe iade davasฤฑ aรงmak istediฤinde iลten รงฤฑkarฤฑldฤฑฤฤฑnฤฑn kendisine tebliฤ edildiฤi tarihten itibaren 1 ay iรงinde arabulucuya baลvurmak zorundadฤฑr. Arabuluculuk faaliyeti sonunda taraflar anlaลamamฤฑลlarsa, son tutanaฤฤฑn dรผzenlendiฤi tarihten 2 hafta iรงerisinde iลรงi, iล mahkemesinde iลe iade davasฤฑ iรงin aรงacaฤฤฑ davada gรถrevli mahkeme, iล mahkemesidir. Eฤer taraflar aralarฤฑnda anlaลฤฑrlarsa, son tutanaฤฤฑn dรผzenlenmesinden itibaren 2 hafta iรงinde รถzel hakeme de baลvurulabilirler.
ฤฐลรงi, kesinleลen mahkeme veya รถzel hakem kararlarฤฑnฤฑn tebliฤinden itibaren 10 gรผn gibi kฤฑsa bir sรผre iรงerisinde iลe baลlama adฤฑna baลvurmak zorundadฤฑr. Baลvurmazsa geรงersiz fesih geรงerli hale gelir. Geรงersiz fesih yapฤฑldฤฑฤฤฑ mahkeme veya รถzel hakem tarafฤฑndan tespit edilirse iลveren, iลรงiyi talep tarihinden itibaren 1 ay iรงinde iลe baลlatmak zorundadฤฑr. ฤฐลรงinin baลvurusuna raฤmen iลveren iลรงiyi iลe baลlatmazsa en az 4 ay, en รงok 8 aylฤฑk รผcreti tutarฤฑnda tazminattan haricinde mahkeme kararฤฑnฤฑn kesinleลmesine kadar geรงecek olan en รงok 4 aylฤฑk doฤmuล olan รผcretini ve diฤer haklarฤฑnฤฑ iลรงiye รถdemek durumunda kalฤฑr.
1.2.2. Derhal Fesih:ย 4857 sayฤฑlฤฑ ฤฐK madde 24 โฤฐลรงinin haklฤฑ nedenle derhal fesih hakkฤฑโ nฤฑ dรผzenler. Buna gรถre sรผresi belirli olsun ya da olmasฤฑn bazฤฑ haller vardฤฑr ki bu hallerde iล sรถzleลmesini sรผrenin bitiminden รถnce veya bildirim sรผresini beklemeksizin feshedebilir. ฤฐK. Madde 24/1 saฤlฤฑk sebeplerine iliลkin olarak, iล sรถzleลmesinin konusu olarak iลin yapฤฑlmasฤฑ iลin niteliฤinden doฤan bir sebeple iลรงinin saฤlฤฑฤฤฑ veya yaลayฤฑลฤฑ iรงin tehlikeli olursa, iลรงinin sรผrekli olarak yakฤฑndan ve doฤrudan buluลup gรถrรผลtรผฤรผ iลveren yahut baลka bir iลรงi, bulaลฤฑcฤฑ veya iลรงinin iลi ile baฤdaลmayan bir hastalฤฑฤa tutulursa, iลรงi, saฤlฤฑk sebeplerine dayanarak iล sรถzleลmesini feshedebilir. Aynฤฑ maddenin 2. Fฤฑkrasฤฑ da Ahlak ve ฤฐyi niyet Kurallarฤฑna uymayan Haller ve Benzerlerini dรผzenler. ฤฐลveren iล sรถzleลmesini yapฤฑlฤฑrken sรถzleลmenin esaslฤฑ noktalarฤฑndan biri hakkฤฑnda yanlฤฑล vasฤฑflar veya ลartlar gรถstermek, gerรงeฤe uygun olmayan bilgiler vermek veya sรถzler sรถylemek suretiyle iลรงiyi yanฤฑltฤฑrsa, iลveren iลรงinin veya aile รผyelerinden birinin ลeref ve namusuna dokunacak ลekilde sรถzler sรถyler, davranฤฑลlarsa bulunursa ya da iลรงiye cinsel tacizde bulunursa ya da iลveren iลรงiye ya da aile รผyelerinden birine karลฤฑ sataลmada bulunursa, kanuna karลฤฑ davranฤฑลa รถzendirirse iลรงi hakkฤฑnda ลeref ve haysiyet kฤฑrฤฑcฤฑ asฤฑlsฤฑz aฤฤฑr isnad veya ithamlarda bulunursa, iลรงinin diฤer bir iลรงi veya รผรงรผncรผ kiลiler tarafฤฑndan iลyerinde cinsel tacize uฤramasฤฑ ve bu durumu iลverene bildirmesine raฤmen gerekli รถnlemler alฤฑnmazsa, iลveren tarafฤฑndan iลรงinin รผcreti kanun hรผkรผmleri veya sรถzleลme ลartlarฤฑna uygun olarak hesap edilmez veya รถdenmezse ve benzerlerine dayanarak iล sรถzleลmesini feshedebilir. ฤฐK m.24 / 3 te de Zorlayฤฑcฤฑ Sebepler dรผzenlenmiลtir. ฤฐลรงinin รงalฤฑลtฤฑฤฤฑ iลyerinde bir haftadan fazla sรผre ile iลin durmasฤฑnฤฑ gerektirecek zorlayฤฑcฤฑ sebepler ortaya รงฤฑkarsa, iลรงi iล sรถzleลmesini derhal fesih ile feshedebilir. Bu durumda iลveren, iลรงiye en รงok 1 haftaya kadar yarฤฑm รผcret รถder. ฤฐK. Madde 24 de gรถsterilen ahlak ve iyi niyet kurallarฤฑna uymayan hallere dayanarak iลรงi veya iลveren iรงin tanฤฑnmฤฑล olan sรถzleลmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu รงeลit davranฤฑลlarda bulunduฤunu diฤer tarafฤฑn รถฤrendiฤi gรผnden baลlayarak 6 iลgรผnรผ ve her halde fiilin gerรงekleลmesinden itibaren 1 yฤฑl iรงinde kullanฤฑlmak zorundadฤฑr.
2. ฤฐลveren Aรงฤฑsฤฑndan Sona Erdiren Sebepler
ฤฐลverenin haklฤฑ nedenlerle derhal fesih hakkฤฑ ise 4857 sayฤฑlฤฑ ฤฐล Kanunuโnun 25.maddesinde yer alฤฑr. ฤฐล sรถzleลmesi belirli ya da belirsiz sรผreli olmasฤฑna bakฤฑlmaksฤฑzฤฑn bazฤฑ hallerde vardฤฑr ki bu durumlarda iลveren derhal fesih hakkฤฑna sahiptir.
2.1. Saฤlฤฑk Sebepleri:ย ฤฐลรงinin kendi kastฤฑndan veya derli toplu olmayan yaลayฤฑลฤฑndan yahut iรงkiye dรผลkรผnlรผฤรผnden doฤacak bir hastalฤฑฤa yakalanmasฤฑ veya engelli hรขle gelmesi durumunda, bu sebeple doฤacak devamsฤฑzlฤฑฤฤฑn ardฤฑ ardฤฑna รผรง iล gรผnรผ veya bir ayda beล iล gรผnรผnden fazla sรผrmesi, ฤฐลรงinin tutulduฤu hastalฤฑฤฤฑn tedavi edilemeyecek nitelikte olduฤu ve iลyerinde รงalฤฑลmasฤฑnda sakฤฑnca bulunduฤunun Saฤlฤฑk Kurulunca saptanmasฤฑ durumunda, iลรงinin tutulduฤu hastalฤฑฤฤฑn tedavi edilemeyecek nitelikte olduฤu ve iลyerinde รงalฤฑลmasฤฑnda sakฤฑnca bulunduฤunun Saฤlฤฑk Kurulunca saptanmasฤฑ durumunda, 2.2. Ahlak ve iyi niyet Kurallarฤฑna Uymayan Haller:ย โฤฐล sรถzleลmesi yapฤฑldฤฑฤฤฑ sฤฑrada bu sรถzleลmenin esaslฤฑ noktalarฤฑndan biri iรงin gerekli vasฤฑflar veya ลartlar kendisinde bulunmadฤฑฤฤฑ halde bunlarฤฑn kendisinde bulunduฤunu ileri sรผrerek yahut gerรงeฤe uygun olmayan bilgiler veya sรถzler sรถyleyerek iลรงinin iลvereni yanฤฑltmasฤฑ, ฤฐลรงinin, iลveren yahut bunlarฤฑn aile รผyelerinden birinin ลeref ve namusuna dokunacak sรถzler sarf etmesi veya davranฤฑลlarda bulunmasฤฑ yahut iลveren hakkฤฑnda ลeref ve haysiyet kฤฑrฤฑcฤฑ asฤฑlsฤฑz ihbar ve isnadlarda bulunmasฤฑ, ฤฐลรงinin iลverenin baลka bir iลรงisine cinsel tacizde bulunmasฤฑ, iรงinin iลverene yahut onun ailesi รผyelerinden birine yahut iลverenin baลka iลรงisine sataลmasฤฑ, iลyerine sarhoล yahut uyuลturucu madde almฤฑล olarak gelmesi ya da iลyerinde bu maddeleri kullanmasฤฑ, iลรงinin, iลverenin gรผvenini kรถtรผye kullanmak, hฤฑrsฤฑzlฤฑk yapmak, iลverenin meslek sฤฑrlarฤฑnฤฑ ortaya atmak gibi doฤruluk ve baฤlฤฑlฤฑฤa uymayan davranฤฑลlarda bulunmasฤฑ, iลรงinin, iลyerinde, yedi gรผnden fazla hapisle cezalandฤฑrฤฑlan ve cezasฤฑ ertelenmeyen bir suรง iลlemesi, iลรงinin iลverenden izin almaksฤฑzฤฑn veya haklฤฑ bir sebebe dayanmaksฤฑzฤฑn ardฤฑ ardฤฑna iki iลgรผnรผ veya bir ay iรงinde iki defa herhangi bir tatil gรผnรผnden sonraki iล gรผnรผ, yahut bir ayda รผรง iลgรผnรผ iลine devam etmemesi, iลรงinin yapmakla รถdevli bulunduฤu gรถrevleri kendisine hatฤฑrlatฤฑldฤฑฤฤฑ halde yapmamakta ฤฑsrar etmesi, iลรงinin kendi isteฤi veya savsamasฤฑ yรผzรผnden iลin gรผvenliฤini tehlikeye dรผลรผrmesi, iลyerinin malฤฑ olan veya malฤฑ olmayฤฑp da eli altฤฑnda bulunan makineleri, tesisatฤฑ veya baลka eลya ve maddeleri otuz gรผnlรผk รผcretinin tutarฤฑyla รถdeyemeyecek derecede hasara ve kayba uฤratmasฤฑ sebepleri.
2.3. Zorlayฤฑcฤฑ sebepler: ฤฐฤฐK madde 25/3 e gรถre bir diฤer derhal feshi hakkฤฑ tanฤฑyan Zorlayฤฑcฤฑ sebeplere yer verilmiลtir.
ฤฐลรงiyi iลyerinde bir haftadan fazla sรผre ile รงalฤฑลmaktan alฤฑkoyan zorlayฤฑcฤฑ bir sebebin ortaya รงฤฑkmasฤฑ. Bekleme sรผresi iรงinde bir haftaya kadar her gรผn iรงin yarฤฑm รผcret รถdenecektir. ฤฐลรงinin gรถzaltฤฑna alฤฑnmasฤฑ veya tutuklanmasฤฑ halinde devamsฤฑzlฤฑฤฤฑn 17 nci maddedeki bildirim sรผresini aลmasฤฑ gibi.
Derhal fesih hakkฤฑ 24 ve 25 inci maddelerde gรถsterilen ahlak ve iyi niyet kurallarฤฑna uymayan hallere dayanarak iลรงi veya iลveren iรงin tanฤฑnmฤฑล olan sรถzleลmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu รงeลit davranฤฑลlarda bulunduฤunu diฤer tarafฤฑn รถฤrendiฤi gรผnden baลlayarak altฤฑ iล gรผnรผ ve her halde fiilin gerรงekleลmesinden itibaren bir yฤฑl iรงerisinde kullanฤฑlmasฤฑ zorunludur.
3. TOPLU ฤฐลรฤฐ รIKARMA
ฤฐลyerinde รงalฤฑลan iลรงi sayฤฑsฤฑ yirmi ile yรผz iลรงi arasฤฑnda ise, en az on iลรงinin, yรผz bir ile รผรง yรผz iลรงi arasฤฑnda ise en az yรผzde on iลรงinin, รผรง yรผz bir ve daha fazla ise en az otuz iลรงinin iลine bir aylฤฑk sรผre iรงinde aynฤฑ tarihte veya farklฤฑ tarihlerde son verilmesi toplu iลรงi รงฤฑkarma sayฤฑlฤฑr.
4. ฤฐล SรZLEลMESฤฐNฤฐN SONA ERME SONUรLARI โโโโโโโ
4.1. Kฤฑdem Tazminatฤฑ: รncelikle kฤฑdem tazminatฤฑna hak kazanฤฑlmasฤฑ iรงin, iล sรถzleลmesinin belirli sebeplerle sona ermesi, iลรงinin iลyerinde belirli bir sรผre รงalฤฑลmฤฑล olmasฤฑ gerekmektedir. ฤฐล sรถzleลmesinin belirli sebeplerle sona ermesinden anlamamฤฑz gereken durumlar ลunlardฤฑr; iลรงinin saฤlฤฑk sebepleriyle derhal fesih hakkฤฑ ( madde 24/ 1 ) , iรงinin ahlak ve iyi niyete aykฤฑrฤฑ hal sebepleriyle derhal fesih hakkฤฑ ( madde 24/2 ), iลรงinin zorlayฤฑcฤฑ sebeplerle derhal fesih hakkฤฑ ( madde 24/3 ). ฤฐล sรถzleลmesinin ฤฐK madde 25/ 1 iลverenin saฤlฤฑk sebepleriyle derhal fesih hakkฤฑ hรผkmรผ ile madde 25/3 iลverenin zorlayฤฑcฤฑ sebeplerle derhal fesih hakkฤฑdฤฑr. Kฤฑdem tazminatฤฑna hak kazanฤฑlmadฤฑฤฤฑ bazฤฑ durumlarฤฑ burada รถzellikle belirtmek gerekirse, iลรงinin ฤฐK madde 17 gereฤi bildirimli fesih ile iล sรถzleลmesini feshi (iลรงinin usulsรผz feshi) , iลverenin ฤฐK madde 25/2 gereฤi iลรงinin ahlak ve iyi niyete uymayan davranฤฑลlarฤฑ nedeniyle iล sรถzleลmesini feshetmesi, belirli sรผreli iล sรถzleลmesinin sรผrenin bitimiyle kendiliฤinden sona ermesi durumlarฤฑdฤฑr. ฤฐลรงinin kฤฑdem tazminatฤฑna hak kazanabilmesi iรงin deneme sรผresi dรขhil olmak รผzere en az bir yฤฑl รงalฤฑลmฤฑล olmasฤฑ gerekmektedir. Bu sรผrenin hesabฤฑnda iลรงinin iลyerinde sรผrekli veya aralฤฑklฤฑ รงalฤฑลmasฤฑnฤฑn toplamฤฑ esas alฤฑnacaktฤฑr. Kฤฑdem tazminatฤฑ iลรงinin son aldฤฑฤฤฑ brรผt รผcret รผzerinden hesaplanฤฑr. Kฤฑdem tazminatฤฑnda gรถz รถnรผnde tutulabilmeleri iรงin yasayla veya sรถzleลmeyle saฤlanmฤฑล bu ek รถdemelerin devamlฤฑ nitelik taลฤฑmalarฤฑ gerekmektedir. Bu tazminatฤฑn hesaplanmasฤฑnda asฤฑl รผcrete ek olarak รผcret ekleri, sosyal yardฤฑmlar gibi รถdemelerde dikkate alฤฑnacaktฤฑr. Bu sebeple, ikramiye, prim, yemek, saฤlฤฑk, giyim, yakacak, konut, servis รผcreti gibi her tรผrlรผ yardฤฑmlar da kฤฑdem tazminatฤฑnฤฑn hesaplanmasฤฑnda dikkate alฤฑnฤฑr. Son olarak kฤฑdem tazminatฤฑnฤฑn 5 yฤฑllฤฑk zamanaลฤฑmฤฑna tabi olduฤunu da belirtmekte fayda var.
5. Sonuรง: Detaylฤฑ bir ลekilde ifade edilmeye รงalฤฑลฤฑldฤฑฤฤฑ รผzere hem iลรงi yรถnรผnden hem de iลveren aรงฤฑsฤฑndan iล sรถzleลmesinin sona erme sebepleri ve buna baฤlฤฑ olarak sonuรงlarฤฑnฤฑ kaleme aldฤฑฤฤฑmฤฑz yazฤฑmฤฑzda iล hukuku alanฤฑnฤฑn oldukรงa geniล ve bir o kadar รถzellikli bir alan olduฤu aรงฤฑktฤฑr. Mevcut yasalarฤฑn gรผnรผmรผz deฤiลen koลullarฤฑna ayak uydurmasฤฑ gereken kฤฑsฤฑmlarฤฑ olduฤu ve bazฤฑ durumlarda ihtiyaca tam olarak gideremediฤi iรงin bu alanda birรงok konuda her iki tarafฤฑn menfaatine uygun olarak kanun maddelerinin revize edilip gรผnรผmรผze uyarlanmasฤฑnฤฑn hukuk ve adalete daha kaliteli hizmet edilmesi aรงฤฑsฤฑndan elzem olduฤunu belirtmekte yarar vardฤฑr.